Мікола Бугай: «Прычына паразы была адна»

— Калі мы спрабуем накапаць дзясятак суб'ектыўных і аб'ектыўных прычын, чаму ў 2020 годзе перамены не адбыліся, мы сябе міжволі заганяем у цяжкі грэх сафістыкі. Прычына была адна, — піша Мікола Бугай на Нашй ніве.

З асалодай пачытаў рэфлексію Міколы Дзядка «Чаму мы прайгралі ў 2020 годзе?», якую ён выношваў пяць гадоў у самых невыносных умовах.

Там шмат глыбокіх цікавых назіранняў. Праўда, я бачу памылку ў самой пастаноўцы пытання, «чаму мы прайгралі».

Не, мы не прайгралі. Бываюць сітуацыі, калі катэгорыі «пройгрышу» і «выйгрышу» непрымяняльныя.

Але пра гэта будзе ніжэй. Спачатку — прычына.

У 1956 годзе венграм не ўдалося вырвацца з-пад савецкага кантролю — хоць грамадства было татальна непрыхільнае да камуністычнай улады і ўзялося за зброю.

У 1968 годзе чэхам не ўдалося ачалавечыць сістэму — хоць курс на лібералізацыю ажыццяўлялі ўлады Чэхаславаччыны пры падтрымцы народу.

У 1981 годзе «Салідарнасць» не здолела дабіцца перамен у Польшчы — нягледзячы на масавую падтрымку ўнутры і з Захаду.

У той жа час у 1988‑-2004 вызваліліся ўсе: і веруючая Польшча, і атэістычная Чэхія; і Румынія, дзе рэжым стаяў мурам, і Балгарыя, якой камфортна жылося пры старой сістэме; і фармальна незалежныя краіны Усходняй Еўропы, і Балтыя, пазбаўленая суверэнітэту; і тыя, дзе рэвалюцыі былі аксамітныя, і там, дзе стралялі. Нават унутрана расколатая Украіна здолела ў 2004 годзе дабіцца сумленнага падліку галасоў.

Калі мы спрабуем накапаць дзясятак суб'ектыўных і аб'ектыўных прычын, чаму ў 2020 годзе перамены не адбыліся, мы сябе міжволі заганяем у смяротны грэх сафістыкі.

Прычына была адна: на той момант Расія была замоцнаю і бачыла ў любых пераменах у Беларусі пагрозу сваім планам. Так, як і ў Венгрыі-1956, Чэхаславаччыне-1968, Польшчы-1980.

Як стала ясна ў 2022-м, Масква тады ўжо была не тое што рыхтаваўшы, а і планаваўшы паход на Украіну, які, калі б быў пайшоў па плане, перарос бы ў паход на Еўропу. І вядома, ніякі прэзідэнт Бабарыка і ніякая прэзідэнтка Ціханоўская не дазволілі б расійскай арміі ісці на Кіеў праз Беларусь.

Усё астатняе вынікала з гэтай простай і цяжкай прычыны: і тое, што сілавікі, якія разумелі сілу Расіі, не падтрымалі народу, і тое, што сам народ пазбягаў сілавых дзеянняў.

Усё стане магчымым для Беларусі, калі Расія зноў аслабне або зноў пачне інакш бачыць свае нацыянальныя інтарэсы — пры ўмове, што мы будзем не дурныя.

У чым, Мікола, я катэгарычна з вамі нязгодны, гэта ў самой пастаноўцы пытання, «чаму мы прайгралі». Няправільна пастаўленае пытанне апрыёры дае няправільныя адказы.

Прайграць можна, калі ёсць магчымасць перамагчы. Але бываюць сітуацыі, калі катэгорыі «пройгрыш» і «выйгрыш» непрымяняльныя. 2020 год — адна з такіх.

2020 год паказаў самім беларусам і свету, што большасць беларусаў хоча іншых правілаў гульні, хоча дэмакратыі і незалежнасці — да таго гэта было далёка не відавочна. У гэтым той год можна параўнаць з эпізодам «Салідарнасці» ў гісторыі Польшчы: і ў тых было «samoograniczenie», і ў тых быў шчыры парыў, і было спадзяванне, што матылёк зменіць курс планет. А ён і зменіць — мы толькі не ведаем, калі. 

Мы парою ўскладняем там, дзе ўсё проста. І часам наша схільнасць на руку ворагам беларушчыны: яны разумеюць, што не могуць народ пераканаць, таму яны імкнуцца народ заблытаць.

Немагчыма вынасіць дзіця за тры месяцы і сфарміраваць дарослую асобу за дзевяць гадоў. Ёсць працэсы, якім трэба час.

У 2020‑м быў яшчэ не час, але той парыў быў неабходны, каб гэты час некалі настаў.

«Segur que tomba, tomba, tomba, ben corcada deu ser ja», як спяваў Льюіс Льяк у каталанскай песні, якая праз польскі варыянт стала беларускай «Разбуры турмы муры».

Даслоўна гэта: «Адназначна, што ўпадзе, упадзе, упадзе, бо цалкам прагніў ужо». А доказ нашай сілы і ў тым, што такія, як Дзядок, не зламалася, і з такім імпэтам ізноў гавораць і дзейнічаюць.